Galeria Sztuki XIX Wieku

Tworzeniu projektu Galerii Sztuki XIX Wieku, która zastąpiła dawną Galerię Sztuki Polskiej, towarzyszyła refleksja nad duchową wspólnotą sztuki europejskiej, odzwierciedlającej bogactwo i różnorodność tradycji oraz historycznych doświadczeń poszczególnych narodów, które jednak swoją tożsamość kulturową budowały na tym samym fundamencie grecko-rzymskiego antyku oraz religii chrześcijańskiej. Obecna aranżacja ekspozycji, uwzględniająca Sali Oświecenia również wybrane dzieła powstałe u schyłku XVIII wieku, pozwala przybliżyć zwiedzającym genezę zjawiska niebywałego rozkwitu malarstwa i rzeźby w następnym stuleciu, ukazać ikonograficzne i stylistyczne źródła dziewiętnastowiecznej sztuki, a także podkreślić ciągłość artystycznej tradycji.

Trzonem Galerii, prezentującej w kolejnych salach najważniejsze kierunki i tendencje kształtujące oblicze sztuki w XIX wieku, jest twórczość malarzy i rzeźbiarzy polskich, którą przedstawiamy w kontekście wybranych prac reprezentantów innych narodowości. Konfrontacja dzieł twórców z różnych krajów Europy pozwala pokazać wspólnotę ich dążeń artystycznych, wewnętrzny imperatyw odwoływania się do tych samych, uniwersalnych idei lub symboli, podobieństwo prowadzonych niezależnie eksperymentów warsztatowych. Uwypukla zarówno te cechy, które decydowały o europejskim uniwersalizmie, jak i o narodowej odrębności ich osiągnięć twórczych. Zaprojektowana w ten sposób ekspozycja tworzy okazję do zrewidowania zakorzenionej w historii sztuki tezy o utrzymującym się także w XIX wieku prowincjonalizmie polskiego malarstwa i rzeźby, ich naśladowczej wtórności wobec dzieł powstających w najważniejszych ośrodkach artystycznych. Peregrynacje po Europie, wynikające m.in. z konieczności kształcenia w zagranicznych akademiach sztuk pięknych, wobec braku uczelni polskich w okresie zaborów, poszukiwanie malarskich motywów krajobrazowych m.in. we Włoszech, Francji czy Skandynawii, udział w wystawach o charakterze międzynarodowym, nierzadko zwieńczony uzyskaniem najwyższych wyróżnień lub medali, wreszcie niemal obowiązkowe pod koniec stulecia studyjne wyjazdy do Paryża – wszystko to sprawiało, że większość polskich twórców doskonale orientowała się w aktualnych wydarzeniach artystycznych, dominujących trendach i tendencjach. Nieobca im była również wielowiekowa tradycja sztuki europejskiej dzięki możliwości oglądania dzieł dawnych mistrzów w muzeach Paryża, Londynu, Wiednia, Florencji i innych metropolii.